Screencast là video ghi lại màn hình máy tính để trình bày một tác vụ hoặc quy trình cụ thể. Đây là công cụ giáo dục tuyệt vời để giảng dạy nhiều môn học, từ ghi lại bài thuyết trình PowerPoint đến trình bày cách sử dụng trang web hoặc phần mềm. Cho dù bạn đang tạo video hướng dẫn cho YouTube, lớp học hay khóa học trực tuyến thì những video này là một trong những cách hiệu quả nhất để tạo ra nội dung hướng dẫn hấp dẫn. Trong bài viết này, chúng tôi đã xem xét các nghiên cứu mới nhất và các phương pháp hay nhất về cách tạo video màn hình chất lượng cao, đảm bảo bạn cung cấp nội dung và kiến thức có giá trị cho người học của mình.
Screencast, hay còn gọi là video quay màn hình hoặc ghi màn hình, là các video ghi lại hoạt động trên màn hình máy tính, thường đi kèm với phần thuyết minh bằng giọng nói. Đây là một phương pháp đơn giản để tạo hướng dẫn video, bài giảng trực tuyến và các video giáo dục, được sử dụng rộng rãi như một công cụ hỗ trợ học tập.
Một screencast có thể bao gồm văn bản, hình ảnh, thao tác chuột cùng với âm thanh, giúp học viên trực tuyến truyền tải nội dung học tập một cách hiệu quả.
Các chủ đề có thể giảng dạy qua screencast
- Ứng dụng máy tính
- Hướng dẫn sử dụng phần mềm
- Quy trình làm việc trên máy tính
- Cách điều hướng trang web
- Giải quyết vấn đề từng bước
- Câu trả lời trong các câu hỏi thường gặp
- Các khái niệm phức tạp
- Trình bày sơ đồ, hình ảnh hoặc mô tả
- Ghi lại bài từ các bài thuyết trình (PowerPoint, Keynote, vv)
Screencast có thể là lựa chọn tốt hơn so với công việc chỉ sử dụng ảnh chụp màn hình trong các bài trình bày nếu bạn muốn thực hiện bất kỳ nhiệm vụ nào ở trên. Hãy cùng tìm hiểu vì sao!
Trong nhiều nghiên cứu khoa học liên quan đến screencast, người học thích bản chất chân thực của screencast và cho biết screencast giúp họ tự tin hơn vào ứng dụng cụ thể và chắc chắn hơn về nội dung bài học.
Không thể phủ nhận rằng screencast mang lại lợi ích lớn: học tập trở nên gần gũi hơn, tạo cảm giác tương tác xã hội mà sách giáo khoa truyền thống không thể mang lại.
Một trong những lợi ích quan trọng nhất là screencast cung cấp các ví dụ thực tế, giúp người học tiếp cận nội dung trong một bối cảnh thực tế.
Theo nghiên cứu của Palaigeorgiou và Despotakis (2010), screencast mang lại những lợi ích sau:
- Phát triển mô hình tư duy tốt hơn về cách con người tương tác với phần mềm giao diện.
- Hiệu ứng 'tự tác' được tạo ra, cụ thể là ấn tượng về việc tự thực hiện nhiệm vụ được giao.
- Tiết kiệm thời gian học ban đầu, vì học viên không phải mất thời gian diễn giải các bước như khi đọc hướng dẫn bằng văn bản.
- Cung cấp ngay lập tức ví dụ trực quan, thay vì yêu cầu học viên tưởng tượng một tình huống, giảm tải nhận thức không cần thiết khi phải chuyển đổi giữa nhiều nguồn thông tin khác nhau (sách, tài liệu, máy tính).
- Học qua quan sát chuyên gia , hỗ trợ đặc biệt cho những người có ít kinh nghiệm hoặc tự tin trong lĩnh vực học tập.
Lợi ích nổi bật của screencast
- Trình bày quy trình phức tạp một cách trực quan
- Cho phép học tập theo tốc độ cá nhân, linh hoạt hơn
- Đảm bảo nội dung được truyền tải đồng ít nhất đến tất cả người học
- Tạo nội dung có thể sử dụng lại nhiều lần
- Cải thiện khả năng ghi nhớ và học bài học
- Mở rộng phạm vi tiếp theo giả
- Cung cấp phản hồi theo thời gian thực hiện
- Học tập cá nhân hóa
Ngoài ra, screencast vẫn có thể đóng vai trò là tài liệu hướng dẫn cực kỳ hữu ích trong công việc hỗ trợ khách hàng, giải quyết vấn đề hoặc hướng dẫn nhân viên mới khi tham gia khóa học.
Tuy nhiên, không phải tất cả các screencast đều có chất lượng và giá trị giáo dục như nhau. Điều này phụ thuộc nhiều vào công cụ ghi màn hình mà bạn sử dụng và cách bạn tận dụng chúng. Chúng ta sẽ tìm hiểu thêm về điều này sau!
>> Cách tạo mẫu Canva ai cũng có thể bắt đầu (Phần 1)
>> Kế hoạch bài giảng là gì và cách lập kế hoạch bài giảng
>> Cách tạo một bản trình bày Powerpoint tương tác
- Lời mở đầu: Một tuyên bố xuất hiện ở đầu hoặc cuối video để giới thiệu hoặc kết thúc nội dung.
Ví dụ: “Xin chào các bạn, tôi là học viên của khóa học…”
- Chuyển động màn hình: Chuyển động màn hình có thể là tĩnh, duy trì một khung hình không đổi trong đó con trỏ di chuyển trong khung hình đó hoặc là động khi màn hình di chuyển theo con trỏ.
- Lời tường thuật: Bình luận âm thanh của một số screencast là mô tả rõ ràng về một quy trình trùng khớp với những gì hiển thị trên màn hình. Mô tả này có thể là rõ ràng hoặc ngầm định.
Ví dụ về lời giới thiệu chiến thuật:
- Tường thuật rõ ràng: “ Bây giờ, bạn hãy nhấp vào nút 'Cài đặt' ở góc trên bên phải.”
- Tường thuật ngầm: “Chúng ta cần điều chỉnh cài đặt trước khi tiếp tục.”
Những yếu tố trên kết hợp lại tạo thành một screencast chất lượng, giúp nội dung dễ hiểu và hấp dẫn hơn.
Một screencast kém chất lượng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến trải nghiệm học tập thậm chí còn làm giảm chất lượng học tập.
Ví dụ về screencast không có kết quả:
- Nội dung cứng nhắc, không cho phép người học khám phá chủ động.
- Điều hướng khó khăn, ép buộc người học theo một tốc độ cố định.
- Tạo cảm giác "ảo tưởng về kỹ năng", không phù hợp để dạy các thao tác nâng cao.
Có cách nào để giải quyết những hạn chế này không?
Hầu hết các screencast hiện nay cung cấp trải nghiệm thụ động, khiến người học dễ quên những gì đã được trình bày. Tuy nhiên, các nghiên cứu về thiết kế screencast đã chỉ ra rằng việc áp dụng một số nguyên tắc thiết kế công cụ có thể giúp người học tiếp theo và nội dung chủ động hơn.
Dưới đây là các nguyên tắc quan trọng:
Để tối đa hóa hiệu quả hóa của video nội dung, bạn cần cho phép người học kiểm soát tài liệu được hiển thị. Việc làm thêm tính tương tác giúp họ tham gia chủ động hơn, từ đó cải thiện trải nghiệm học tập.
Làm cách nào để tăng tính tương tác trong screencast?
- Cho người học quyền kiểm soát tốc độ và hướng của chuỗi khung hình. Ví dụ, cho họ khả năng thay đổi tốc độ phát lại và cũng thêm các nút tua nhanh để người dùng có thể tránh một số phần nhất định của video. Trong khi giải thích các quy trình khó, hãy cung cấp các nút tạm dừng bên trong khung video để mang lại cảm giác kiểm soát tốt hơn.
- Tạo mục lục để truy cập nội dung nhanh hơn, đặc biệt quan trọng với video chứa nhiều ví dụ minh họa.
- Cho phép thay đổi góc nhìn hoặc thu phóng, giúp người học khám phá các chủ đề từ nhiều cạnh khác nhau.
- Tạo các khoảng nghỉ (tạm dừng) từ 5 giây để người học có thời gian suy nghĩ – bạn có thể thực hiện điều này bằng cách chèn lớp phủ tóm tắt các bước chính trong video.
- Thêm từ khóa chỉ dẫn trong video để nhấn mạnh các bước hành động quan trọng. Các từ khóa này có thể xuất hiện dưới dạng siêu liên kết để giúp người học tương tác tốt hơn.
- Đặt câu hỏi trong video để tạo cuộc đối thoại ảo giữa bạn và người học, giúp họ chủ động suy nghĩ và phản hồi.
Một trong những công thức lớn nhất khi thiết kế screencast là làm sao để trình bày các quy trình dài một cách đơn giản và dễ hiểu. Việc chia nhỏ nội dung thành các đoạn video ngắn không chỉ giúp dễ dàng làm cho bản kịch bản trở nên rõ ràng mà còn tăng cường khả năng ghi nhớ của người học.
Screencast rút gọn giúp giảm tải công thức, vì mỗi video chỉ tập trung vào một khái niệm duy nhất. Bạn làm cách nào để tối ưu hóa độ dài video?
- Tạo video ngắn có phần đầu và phần kết rõ ràng.
- Giữ video càng ngắn càng tốt. Độ dài từ 15 đến 60 giây là tối ưu để giữ người dùng tham gia và giảm thiểu những gì cần ghi nhớ. Đối với screencast, video dài hai phút là đủ dài để giải thích một quy trình cụ thể.
- Ngoài ra, chia nhỏ nội dung bằng cách thay đổi bố cục màn hình hoặc chèn khoảng tạm dừng – chẳng hạn như làm mờ màn hình tạm thời, để tạo các phân đoạn riêng biệt trong video.
Những điều chỉnh nhỏ này có thể giúp cấu trúc nội dung tốt hơn, hướng dẫn người xem xem tài liệu theo cách có tổ chức và hiệu quả hơn.
>> Công thức cho tiêu đề khoá học trực tuyến hấp dẫn
>> Mẹo chỉnh sửa video chuyên nghiệp trên máy tính
>> 10 tính năng nổi bật của phần mềm thi online cần có
Tiêu đề rõ ràng và chính xác giúp người học dễ dàng tìm kiếm và điều hướng nội dung. Một tiêu đề được đặt cẩn thận không chỉ thu hút sự chú ý mà còn giúp người học nhanh chóng tiếp cận thông tin cần thiết.
Mẹo đặt kết quả tiêu đề:
- Sắp xếp nội dung có hệ thống: Theo trình tự thời gian, theo bảng chữ cái hoặc theo chủ đề.
- Sử dụng giọng văn thân thiện: Tiêu đề mang tính đối thoại giúp người học kết nối nội dung dễ dàng hơn.
- Ngắn gọn nhưng rõ ràng: Tiêu đề cần ngắn gọn nhưng vẫn xác định rõ ràng mục tiêu học tập của từng video.
- Duy trì tính nhất quán: Định dạng và vị trí hiển thị tiêu đề phải đồng bộ giữa các video để giúp người học dễ dàng điều hướng và ghi nội dung ghi nhớ.
Một tiêu đề tốt giúp người học tiết kiệm thời gian và nâng cao trải nghiệm học tập của họ!
Nguyên tắc "đảo ngược chuyên môn" chỉ ra rằng: Kết quả screencast cho người mới bắt đầu có thể mất tác dụng – thậm chí làm giảm khả năng ghi nhớ – khi người học đã nắm vững kiến thức cơ bản.
Để giúp đảm bảo người học ghi nhớ thông tin được cung cấp, hãy cân nhắc các chiến lược sau:
- Sử dụng video đơn giản: Cung cấp video chỉ tập trung vào Chỉ tập trung vào ảnh chụp màn hình của các hoạt động chính. Hoặc việc cung cấp phiên bản video đã được lược bỏ, chỉ hiển thị những thao tác chưa có vấn đề trong các video trước đó.
- Chuyển sang hướng dẫn minh họa: Khi người học phát triển được sự hiểu biết vững chắc về các quy trình, hãy thay thế các bản ghi màn hình chi tiết bằng các hướng dẫn minh họa.
Thực hành là chìa khóa để cải thiện việc chuyển giao và ứng dụng kiến thức. Sự thành công của việc học gắn chặt với số lượng và chất lượng của việc thực hành. Với kiến trúc mang tính quy trình, số bước thực hiện càng nhiều, khả năng quên cách làm càng cao. Bên cạnh đó, chỉ xem hướng dẫn không đủ – người học cần tự thực hiện để ghi nhớ lâu dài.
Khuyến khích người học tích cực lặp lại các quy trình đã trình bày và nếu có thể, hãy cung cấp phản hồi ngay lập tức. Giao cho họ các nhiệm vụ cụ thể đòi hỏi phải áp dụng những gì họ đã học, thay vì chỉ làm theo các bước một cách máy móc.
Ngoài ra, hãy kết hợp thực hành giãn cách vào bài học của bạn, vì đây là một trong những nguyên tắc được thiết lập tốt nhất trong tâm lý học để nâng cao việc học. Khuyến khích người học xem lại và lặp lại một quy trình tại nhiều thời điểm khác nhau trong suốt khóa học, bằng cách sử dụng các bài tập hoàn thành nhiệm vụ.
Phương pháp này củng cố sự hiểu biết của họ và xây dựng sự tự tin vào khả năng thực hiện quy trình một cách độc lập.
Người học tìm kiếm cơ hội để mã hóa kiến thức thông qua các hoạt động giúp tăng sự tự tin và giúp họ sắp xếp tài liệu tốt hơn. Để hỗ trợ điều này, hãy cân nhắc các chiến lược sau:
- Tạo bảng câu hỏi sau video bài học: Thiết kế bảng câu hỏi để đánh giá khả năng hiểu bài của người học ngay sau khi xem video. Điều này không chỉ cố gắng xây dựng các khái niệm quan trọng mà còn cung cấp phản hồi hữu ích về khả năng hiểu của họ.
- Cung cấp nhiều góc nhìn về nội dung: Hỗ trợ người học luyện tập và ghi nhớ tốt hơn bằng cách cung cấp nhiều định dạng tài liệu khác nhau, ví dụ như bản tóm tắt ngắn gọn có thể có trong sách điện tử hoặc tài liệu tải xuống. Những lựa chọn đơn giản này cho phép họ xem lại và tiếp cận nội dung theo cách phù hợp nhất.
- Kết hợp phương pháp học đa phương thức: Trình bày nội dung thông tin qua nhiều hình thức - văn bản, âm thanh và video để phù hợp với sở thích học tập đa dạng. Ngoài ra, việc sử dụng sơ đồ tư duy hoặc đồ họa trực quan cũng giúp người học sắp xếp và hiểu thông tin một cách hiệu quả hơn, đồng thời đạt được nhiều mục tiêu học tập cùng một lúc.
Cung cấp cho người học mối liên hệ rõ ràng giữa mục tiêu học tập của họ và thời gian ước tính cần thiết để đạt được mục tiêu đó. Phương pháp này khuyến khích người học tổ chức kế hoạch học tập của mình một cách hiệu quả , giúp họ lên lịch cho các buổi học để đạt được thành công lâu dài.
Khi bắt đầu khóa học, hãy cung cấp một công cụ hỗ trợ hướng dẫn người học tạo kế hoạch học tập cá nhân. Công cụ này nên xem xét mục tiêu học tập và thời gian họ có, giúp họ quản lý tiến trình và duy trì đúng hướng trong suốt khóa học.
>> Tài liệu đào tạo là gì và cách lưu trữ tài liệu online
>> 10 trang website giúp bạn lấy ý tưởng sáng tạo cho công việc của mình
>> Cách quay video khoá học trực tuyến tại nhà đơn giản
Nghiên cứu về việc học từ đa phương tiện chỉ ra các nguyên tắc cụ thể, hướng dẫn người hướng dẫn khi tạo thiết kế thông điệp đa phương tiện hiệu quả . Trong bảng bên dưới, bạn có thể thấy cách các nguyên tắc thiết kế đa phương tiện có thể được áp dụng trong screencast.
Các nguyên tắc thiết kế đa phương tiện khác mà chúng tôi đã đưa ra bao gồm:
- Nguyên tắc phân đoạn: Cung cấp thông tin theo từng phần nhỏ, dễ dàng tiếp theo.
- Nguyên tắc ví dụ đã được giải quyết: Sử dụng các ví dụ minh họa chi tiết để hỗ trợ quá trình học tập.
- Nguyên tắc hoạt hình và tương tác: Kết hợp hình ảnh động và các yếu tố tương tác để tăng tốc độ thu và ghi nhớ.
Học tập tự điều chỉnh (tự học tập) là một lĩnh vực nghiên cứu giáo dục đang phát triển, tập trung vào giúp người học trở nên chủ động hơn trong quá trình học tập bằng cách đặt ra mục tiêu, suy luận ý nghĩa và áp dụng các chiến lược phù hợp.
Trong điều kiện học tập tự điều chỉnh, người học có khả năng giám sát, kiểm soát và điều chỉnh các cạnh của tư duy và nhận thức của họ.
Để giữ cho người học tập trung, hãy tránh sự đơn điệu của một giọng nói duy nhất trong toàn bộ nội dung của bạn. Việc chỉ dựa vào một người thuyết trình có thể khiến các bài trình bày trở nên lặp đi lặp lại và nhàm chán. Thay vào đó, hãy kết hợp nhiều người thuyết trình với nhiều phong cách và góc nhìn khác nhau. Sự đa dạng này duy trì sự hứng thú và làm phong phú thêm trải nghiệm học tập bằng cách cung cấp nhiều góc nhìn.
Khi trình bày, hãy hướng đến sự đơn giản và rõ ràng. Nói trực tiếp và theo kiểu đàm thoại, sử dụng giọng nói chủ động và các câu khẳng định tích cực. Giữ cho câu của bạn đơn giản và dễ hiểu sẽ giúp ích rất nhiều.
Bên cạnh đó, hãy tập trung vào công việc cung cấp thông tin về quy trình thay vì những chi tiết lý thuyết. Người học thường xem các "hướng dẫn" video để hiểu các bước cụ thể cần thiết để hoàn thành một công việc.
Vì vậy, video của bạn nên hướng dẫn họ từng bước, giúp họ hoàn thành công việc một cách nhanh chóng và hiệu quả. Chỉ giới thiệu thông tin lý thuyết khi nó thực sự cần thiết để hiểu rõ quy trình.
